Thượng Hải Du ký

Thượng Hải với con sông Hoàng Phố khá giống Hà Nội với sông Hồng. Chỉ khác là họ đã kè bờ cẩn thận, hai bên xây khách sạn, siêu thị và công viên cho khách dạo chơi. Tôi ở một khu vực toàn khách sạn hiện đại bên bờ Đông Bắc của con sông, giống như khu Gia Lâm nhà ta. Thượng Hải hầu như chẳng có địa điểm truyền thống gì để thăm quan, bản đồ du lịch toàn giới thiệu cho khách nhà hàng, khách sạn, siêu thị... Có lẽ cái mà người Thượng Hải tự hào nhất, cũng là cái mà ta vẫn thấy trong phim (VD phim Mối tình Thượng Hải) là một khu phố do người Phương Tây xây dựng đầu thế kỉ. Nó gồm một loạt toà nhà của các ngân hàng, hãng thương mại quay mặt ra sông Hoàng Phố, mỗi cái to như cái nhà hát lớn HN (sẽ post ảnh lên sau). Khu đấy người Tàu gọi một cách tự hào là “Bund”. Những địa điểm vui chơi giải trí bên cạnh cũng có tên bắt đầu là Bund. Tra từ điển thì nó có nghĩa đen là “phố bờ đê”. Với cái đầu nhà quê nhuốm màu hiện đại Hà Nội của tôi thì cái tên đấy chẳng có gì là đẹp đẽ. Nhưng với lý luận này thì họ sẵn sàng cười vào những cái tên thân thuộc như “Ga Hàng Cỏ” nhà mình nhẩy. Nói thế để thấy rằng cái tư duy của dân Tàu quả là giống Đại Việt nhà ta. Trong thâm tâm tôi vẫn nghĩ rằng HN mình theo mô hình của Thượng Hải, lại phát triển thêm khu phố cổ, là tuyệt vời nhất.

Vì danh lam thắng cảnh của Thượng Hải chẳng có nhiều cái để tả, nên tôi xin kể lại vài nét “muôn mặt đời thường” để anh em so sánh với Hà Nội “thanh lịch và hiện đại” của ta.

Khách sạn mà chúng tôi đặt trước có cái tên rất sang “Supreme Tower”. Quả thật là nó to, cao và hiện đại. Khách Tây Tàu ra vào tấp nập, nhìn giá cả mấy cốc càphê đã thấy mất tự tin. Thằng Hàn vào quầy lễ tân đăng ký phòng, còn tôi “ung dung tự tại” đứng ngắm nghía xung quanh. Khi cô lễ tân hỏi quốc tịch mấy thằng. Thằng Hàn trả lời “I am Korean”. Hiểu ngay. Rổi chỉ sang tôi “He is Vietnamese”. Hai cô trố mắt. Bietnam? nước nào thế? Nó nhắc lại, thậm chí nhắc cả “Bêthưnam”. Cũng không biết. Ông GS Han tiếng Anh rất chuẩn phát âm hộ “Vietnam”. Lắc đầu. Thấy thế tôi đọc dõng dạc “Việt Nam”. Cũng chịu nốt, hai cô có vẻ e ngại. Bỗng bộ nhớ chợt loé lên, tôi đọc ngập ngừng “Uyển Nan”. Cả hai cô cùng bật lên “Ah Uyển Nan, I know !”. Thì ra là mấy lính Tàu này chưa gặp thằng Giao Chỉ chân cong nào. Không biết là nên đổ lỗi cho Thiên triều hay cho ngành ngoại giao nhà ta đây ? Cái tên Uyển Nan là do tình cờ trước kia có đứa Trung Quốc dạy cho, lại còn nói thêm rằng đấy là một cái tên rất đẹp trong tiếng Tàu.

Ngay cuối buổi chiều, cả hội rủ nhau ra bát phố. Chỉ vài bước chân khỏi khách sạn đã thấy khung cảnh xung trông quen quen, càng nhìn càng thấy quen. Quái lạ, mình đang ở giữa Hà Nội hay sao thế nhỉ. 

Ngó lên, cũng vẫn những mảng tường vàng vàng của những khối nhà tập thể 5 tầng. Căn hộ nào cũng có một lan can nhô ra khoảng một mét, nhưng đều được cải tạo bằng cách lắp thêm khung và kính, trang trí theo sở thích của chủ nhân. Kết quả là không khác mấy cái lồng sắt chuồng chim nhà mình. Ngoài ra, dưới mỗi cửa sổ còn có 4-5 thanh sắt phi 20 nhô ra đến 2-3m, trông tua tủa và rất lạ mắt. Dàn phơi quần áo đấy. Thế cũng tiện, đến ngày Quốc Khánh thì cứ việc chọn thanh dài nhất mà treo cờ vào, còn trẻ con có trèo ra ngoài cửa sổ thì chưa chắc đã rơi xuống đất. Hình như nhà ta chưa có loại dây phơi dàn dáo đặc dụng này¹.

Giờ thì nhìn xuống, cẩn thận kẻo dẫm phải vũng nước hay va vào đủ loại chướng ngại vật trên vỉa hè đấy. Tất cả mọi hàng quán không có gì để kể vì nó y sì nhà ta. Nào hàng cơm bình dân đặt bàn ngoài vỉa hè, cùng với cái chậu rửa bát ngầu mỡ dính đầy mẩu thức ăn. Kia là hàng bánh kẹo bình dân với cái giá gỗ xếp từ gói rẻ tiền đến gói đắt tiền, thêm cái tủ kính đặt mấy chai rượu ngoại cho thêm danh giá. Trong bóng chiều nhập nhoạng, dưới mái hiên mấy bà dáng lam lũ đang đóng vào bao tải đống đồ hổ lốn mà ta vẫn thường thấy trải trên vỉa hè Nguyễn Chí Thanh, Chùa Bộc... Có lẽ cái khác là diện mạo của mấy hàng cắt tóc - matxa! Hầu hết các hàng đều có mặt tiền rộng, toàn bộ lắp kính trong veo, sáng choang, khoe ra tất cả những cặp đùi trắng nõn của các cô nhân viên mặc đồng phục bên trong. Khách chưa đi tới nơi đã phải dính mắt vào, và chỉ tiếp tục nhìn được đường phía trước khi mà cổ không thể ...ngoái lại được nữa. Có lẽ kiểu marketing này còn hay hơn, và nhất là “dễ hiểu” hơn, so với mấy cái cửa kính đen thui nhà mình. 

Tôi nhận thấy vài điều khác lạ nữa trên đường phố. Như mọi người đã biết là họ hầu như không có xe máy, chỉ có xe đạp, xe ô-tô con và xe buýt. Cái xe máy oai vệ nhất, động cơ vào số đàng hoàng mà tôi gặp, có lẽ là cái xe ...cha-ly, còn lại là vài loại tay ga bé xíu, cũ mèm. Thế nhưng Thượng Hải có cái mà Hànội ta không có, đấy là xe thồ, loại to uỳnh được kéo bởi xe đạp. Nó đi từ tốn, tôn trọng đèn đỏ, không gây cản trở giao thông bởi vì xung quanh nó cũng chỉ toàn là xe đạp (có đường riêng). Đối tượng vi phạm luật lệ chính lại là thành phần đi bộ. Quả thực không có mấy thằng tổ lái ngựa non thì sợ gì mấy thằng ô-tô trí thức kia chứ.

Chưa hết, còn một cái nữa, rất đặc biệt mà không biết VN, thậm chí cả HQ, đến bao giờ mới có. Đang chen chúc trên phố đi bộ, là một phố buôn bán đặc trưng như hàng Đào hàng Ngang , chợt đôi mắt cận mờ mờ của tôi lia phải một mảng da mỡ màng trên một bìa sách. Chớp lại một cái, đích thị rồi. Một lô tạp chí sex bày công khai, ở ngay trong bốt tạp hoá, không một vẻ lén lút. Ở Hàn, ta gọi sách ấy là sex được vì điệu bộ của các cô người mẫu nói lên điều ấy, tuy nhiên các tranh ảnh không bao giờ “hở da” cái gì khác với ...”màu da”². Còn ở TQ thì, nhìn ảnh từ dưới chân lên, chẳng cần là Shlock Home cũng biết ngay “cô đấy là dân châu Á có tóc sợi mượt màu đen !” Giá cả sách báo loại này khá đắt, một quyển mong mỏng đề đến gần 5$, trong khi đấy một tờ báo hàng ngày giá khoảng 0,125$ ! Theo thiển ý của tôi, có lẽ là từ khi Đảng cộng sản TQ cho giới Tư bản gia nhập Đảng thì cũng hé mở cho mấy dịch vụ Tây. Đói kém văn hoá quá thì có mà họ bỏ đi Mỹ tuốt.

Dẫu sao, TQ vẫn giống ta ở di sản của cơ chế bao cấp. Chắc chắn anh em ta chưa bao giờ phải phật lòng khi đi vào ngó nghiêng, lục lọi trong các loại cửa hàng ở HQ. Thằng Hàn đi cùng tôi, với nhiệm vụ chính là tay hòm chìa khoá, đã mấy lần mặt đỏ tía tai với mấy cô gái trẻ bán tickê cho hàng ăn trong những siêu thị rất hiện đại. Rồi cũng đến phen tôi. Một tối, hai thằng lại đến phố đi bộ mua đồ. Lang thang một lúc, thấy mình chui vào một cửa hàng gốm sứ. Rất nhiều nhân viên nhưng chẳng ai hỏi mình lấy một câu. Có mấy cô trẻ đang xúm lại thì thầm chuyện gẫu, vài bà khắc khổ ngồi bó gối, đăm chiêu. Khuất một góc một cô áo đại cán nghiêm nghị đang ghi chép, ra dáng một thủ quĩ. Chẳng cần đọc chữ Tàu nào tôi cũng biết đấy là một cửa hàng quốc doanh. Tôi chỉ mấy cái bát, xổ vài câu tiếng Anh. Họ gọi một anh chàng mặt mũi sáng sủa đến nói tiếng Anh với tôi. Tôi chỉ trỏ mấy cái cốc cái chén, hỏi giá loạn xị. Anh ta theo tôi đi đến nửa vòng cửa hàng mà tôi chưa chọn được cái nào hợp với túi tiền của thằng ngoại quốc bẩn bẩn biết nói tiếng Anh. Cuối cùng tôi chọn vài cái chén. Anh chàng kia hăng hái kiếm hộp bỏ vào cho tôi. Dại dột, tôi di tay vào lớp men, ra hiệu “bẩn quá, đổi cái khác cho tôi”. “Hứ... Oa... xoẻ xoe xoé xoé.........!!!”, một tràng giận dữ bật ra từ một cô trung niên này giờ ngồi im một mình cạnh đấy. Tôi và thằng Hàn lạnh người, chết trân. Anh chàng nọ vôi xua tay giàn xếp. Cô kia cùng khinh khỉnh quay mặt ra chỗ khác, kiểu nói với đầu gối còn hơn. Thật lạ lùng, anh chàng lấy giấy báo lau bụi kỹ càng trước khi đóng hộp cho tôi. Ra khỏi cửa, tôi len lén nhìn lại, trong mắt người “mậu dịch vênh” ấy hình như vẫn còn ánh lên một ...niềm vui chiến thắng (cho đến bây giờ tôi vẫn còn giữ cái hoá đơn đỏ lần mua đồ ấy để làm kỉ niệm).

Chú thích:

¹.Cách thức phơi quần áo của người Trung Quốc không phụ thuộc vào trình độ phát triển kinh tế :-) Ở Hồng Kông, các bạn có thể thấy những rừng chung cư hiện đại cao đến 20-30 tầng nhưng được trang điểm chi chít ở bên ngoài bằng tất cả những cái gì cần phơi phóng. Còn ở Hàn Quốc, nếu phơi đồ ra ngoài là phạm luật.

². Một nét đặc biệt ở Hàn là các loại sách báo và phim ảnh "tươi mát" tuy bày bán công khai nhưng "nội dung" không bao giờ hở ra cái ấy cả.